Schetsboek in Best

In schooljaar 2015-16 gaf ik schetsboeklessen aan vier bovenbouwgroepen op vier verschillende scholen in Best. Wat een prachtproject!

Hieronder zie je een fotoverslag in chronologische volgorde. Dat betekent even scrollen… want in een heel schooljaar gebeurt nogal wat.

De herfstvakantie is voorbij en dinsdag was de eerste kennismaking met de leerlingen. Hoe verschillend lessen kunnen uitpakken!

Rust en kalmte op de ene school…

… en een drukke bedoening op de andere. Flexibel moet je zijn!

De leerlingen van de derde school hangen hun werkstukken op. Portretten uit één lijn of blind getekend. Enkele reacties van de leerlingen: het hoeft niet mooi te worden, je kunt het niet fout doen, het is grappig. De juf van de groep die mee tekende zei: het is ontspannend om op deze manier te werken.

In de derde les maken we voorzichtige stappen met houtskool. Nu nog erg vol concentratie op de techniek. Volgende les gooien we er een sausje expressie overheen!

En ondertussen vullen de schetsboekjes zich moeiteloos.

Goed leren kijken, is de boodschap!

Als de les gedaan is, is het tijd voor reflectie. En sommige kinderen kunnen dat bijzonder goed. Fijne portretten in houtskool, knap qua verhoudingen én ook nog expressief.

Een tussentijdse evaluatie in groep 6/7 is beslist handig. We praten over licht-donker contrast, over verhoudingen en diepte. Een leerling legt hier het kaartje ‘expressie’ bij een portret met veel uitdrukking. De hele groep stemt in met zijn beslissing.

…en denk je net dat je weet hoe je een portret moet maken, moet je opeens met je vingers dik in de houtskool. Een portret opbouwen uit vlakken. Of was het nu vlekken?

… maar dat is dus echt lastig. Het blijven lijnen. Hellup Houvast!

De onzekerheid is groot, als je geen voorbeeld voorgeschoteld krijgt. Moet het zo? Is dit goed? Doe ik het goed? Ik hoop dat de leerlingen steeds meer durven experimenteren, fouten mogen maken van zichzelf. Dat ze niet iedere lijn willen uitgummen. Dat ze wel kritisch zijn op hun werkproces maar niet op het eindproduct. Alle portretten werden gebundeld in een prachtig portrettenboek voor de verjaardag van meester Joost.

December Daarna was het tijd voor een ander feestje, deze week vieren alle groepen Sinterklaas. Vorige week heeft één groep, wiens juf naar studiedag was, een mooie verrassing voor 5 december bekokstoofd. Maar dat moet dus nog even geheim blijven. Spannend!

We onderzoeken het arceren met kleurpotlood, doen een tekendictee en tot slot spelen we een dobbelspel. Dat gaat zo: de kleurendobbelsteen bepaalt met welke kleur je tekent, de structurendobbelsteen bepaalt hoe je gaat arceren en de cijferdobbelsteen geeft aan hoe hard je op je potlood drukt (gradaties 1 = zacht oplopend naar 6 = hard).

Het is voor de leerlingen moeilijk om géén lijnen te mogen trekken maar om Piet uit vlakken op te bouwen. Dan zigzag je liever toch een omtrek, neus en ogen.

Bovenstaande Pieten bestaan voornamelijk wel uit streepjes, ruitjes, spiralen, zigzags, stipjes en kringels. Knappe actie!

Juf Corinka van groep 8 geeft zelf ook vaak mooie tekenopdrachten en is thuis creatief. Haar leerlingen bedachten daarom zelf eens fijne tekenopdrachten voor haar! Hierboven zie je onderzoek door een leerling naar optische illusie.

Alle opdrachten worden gebundeld in een schetsboek. De pagina’s in tweevoud, want juf Hendrina krijgt ook een exemplaar! De leerlingen bedachten een sprookjesbos dat afgetekend moest worden, een samensmelting van een kip en een minion tot een kippelijke Minion, een tekenslangspel om samen te spelen, een inkleurplaat en vele andere mooie opdrachten.

Dit is pas echt ‘flip the classroom’.

Terug naar serieuze zaken. In groep acht is het thema Vluchteling. De leerlingen verdiepen zich in alle facetten van het bestaan van vluchtelingen. Om met de tekenles aan te sluiten bij het thema laat ik ze kennis maken met de interactieve website ‘Refugee Republic‘. Deze online-documentaire, over het dagelijkse leven in het vluchtelingenkamp Domiz in Noord-Irak, is de grote winnaar van de Dutch Design Awards 2015 in Eindhoven.De documentaire start met een plattegrond van het kamp. Je kunt vijf wandelroutes volgen. Het is prachtig getekend door Jan Rothuizen. Met de geluiden uit het kamp en de filmpjes vormt het geheel een indrukwekkend beeld.

De plattegrond is ook de start van onze tekenopdracht. De leerlingen nemen een vluchteling, die naast hen is komen wonen, mee uit wandelen door hun eigen buurt, dorp of wijk. Welke plekken zijn belangrijk voor jou? Wat wil je je buurjongen of -meisje laten zien? Wat zou belangrijk voor hem of haar kunnen zijn? We praten er samen over en de leerlingen noteren hun ideeën in hun schetsboek.

We hebben kleine schetsboekjes die we steeds aanvullen met pagina’s maar nu gaan we toewerken naar een groot formaat schetsboek waar al het werk in bewaard kan worden. De filiaalmanager van de Aldi in Best is zo geweldig vriendelijk om mee te werken aan het recyclen van karton. Elke dinsdag haal ik een pakket bij zijn winkel op. We zullen hem na de Kerstvakantie kunnen laten zien, wat je daar allemaal mee kan!

Ter voorbereiding op het bewerken van de kaft van die grote map, doen we juist een heel klein werkje. Droedelen met oost-indische inkt en kroontjespen.

Er ging maar één potje om.

Het begint met nadoen en uitproberen maar sommige leerlingen zetten dan ook de volgende stap: zelf een patroon bedenken, in een eigen stijl.

En we gooien niets weg, ook de uitprobeersels komen in het schetsboekje.

We gaan vandaag een collage maken, maar wat is dat eigenlijk? We bespreken en bekijken modern werk en het werk van de uitvinders van de collage zoals Picasso, Juan Gris en Braque bijna een eeuw geleden. Het werk blijkt een goede inspiratie voor de kinderen.

In een uur tijd kun je zo’n omvangrijke opdracht niet af krijgen, maar de kinderen kunnen al bijzonder trots zijn op hun werkhouding. Wat een heel eigen richting zoeken ze. En wat nog belangrijker is, wat hadden we vandaag een plezier!

Januari Het nieuwe jaar is goed begonnen. We borduren voort op patronen, maar nu met kleur.

Met groep 6/7 bekijk ik het prachtige prentenboek ‘Ik voel een voet’ van illustrator Martijn van der Linden en schrijfster Maranke Rinck.

We praten over warme/koude kleuren, over nuances, tinten en over kleuren die elkaar versterken. Wat gebeurt er als je paars naast geel zet, en wat als je alleen een patroon maakt met oranje/roze/rood. Met welke vormen kun je een patroon maken? Daarna gaan de leerlingen aan de slag met wasco en zelfbedachte patronen.

Groep 8 maakt kennis met hoogdruk. Ook hier gaat alle aandacht uit naar kleur, vorm en patronen. Dit is een echte experimenteer les, waar ik er meer van wil geven.

De kinderen krijgen een klein stukje foam en tekenen daar met potlood een patroon in. Ze moeten flinke groeven maken (kracht zetten met het potlood).

Ik geef alleen de drie primaire kleuren met uitleg over de drukkleuren met behulp van de kranten die klaarliggen. Wil je wel geloven dat elke foto alleen is opgebouwd uit magenta, geel, cyaan en zwart? Een opmerkzame leerling wijst op de drukproef midden op de pagina’s. Het is zo fijn om je verhaal bevestigd te zien!

Daarna de inkt overbrengen op je mal. Niet te dik, anders lopen je groeven vol en zie je het patroon niet terug.

Een uur is te kort, de leerlingen komen net op stoom. Een greep uit de ontdekkingen:

*hard of zacht drukken op je potlood in de foam maakt veel uit *hard of zacht wrijven bij de afdruk ook *je patroon kun je van het papier af laten lopen *patronen kun je aan elkaar passen *je kunt over lichte kleuren heen drukken *je kunt kleur laten verlopen *kleuren mengen tot prachtige nieuwe kleuren *direct inkt van je inktplaat opnemen werkt ook *afdrukken van je vingers maken levert ook een patroon op *veel of weinig inkt geeft echt een ander beeld *alles door elkaar afdrukken is ook gaaf *jezelf leren kennen als dominant of als eigenzinnig of als volgzaam *jezelf verliezen in de kleureffecten *jezelf verliezen in het uitproberen

Wat ik nog kan aanraden: geef leerlingen divers formaat papier en in verschillende kleuren. Het lokt andere denkprocessen uit en levert nieuwe ontdekkingen op. Een strook nodigt blijkbaar uit tot een verloop. Geel op grijs is beter zichtbaar dan op wit papier.

Vandaag (12 januari) heb ik kennis gemaakt met een nieuwe en levendige groep 8 van meester Michiel. We maakten een woordweb en deden toffe tekenoefeningen die de linkerhersenhelft activeren. Daarna gingen alle probeersels en maffe schetsen in een A5 zelfgemaakt schetsboekje. Het werk dat anders in de prullenmand zou belanden, krijgt nu de waarde die het verdient. We keken samen terug naar het woordweb. Wat is er allemaal aan bod gekomen in dit uur tekenen?

Fantasie, illustratie, zelfstandigheid, schetsen, creativiteit, ideeën, inspiratie en reflectie.

Dat is zo’n beetje het halve woordweb!

We sluiten de les af, met een rondje kijken in elkaars schetsboekje. Heel fijn om te zien dat de leerlingen echt belangstelling hebben voor elkaars werk.

In groep 6/7 schetsen we belangrijke kenmerken van de echte dieren die als illustraties voorkomen in het prentenboek ‘Ik voel een voet’ (zie boven). De kinderen kijken naar snuiten, poten, oren en staarten. We tekenen alleen onderdelen, want als je schetst, hoef je niet altijd het hele dier te tekenen.

Daarna knippen de kinderen, uit hun patroonvellen van vorige week, direct (zonder eerst te tekenen dus) de onderdelen die zij nodig hebben om een SchildMuisOctoVogelBok te maken. Dat is een vreemd dier dat de dierenvriendjes menen te voelen in het donker van de nacht…

Er ontstonden bijzondere fantasiedieren, met tentakels, vleermuisvleugels of bokkenpootjes.

Afsluitend was er het moment van de onthulling. Onder geroffel van de kinderen op tafel bleek het geheimzinnige dier in het boek een…

Sorry. Ik heb nog meer klassen dus het moet geheim blijven. Ga het boek zelf maar lezen, het is een topper!

Hier nog wat foto’s van de andere groep 8 die experimenteert met hoogdruk.

Een leerling vertelt over de manier waarop de kleuren zijn ontstaan in het werk.

Een vervolgles printen, omdat de leerlingen nog niet uit geëxperimenteerd zijn met het maken van afdrukken. Dit keer gebruiken we geen foam, maar kosteloos materiaal.

De kinderen zijn benieuwd wat ze vandaag met de prints van de afgelopen lessen gaan maken. Dat was in deze groep nog een verrassing. Ik open de les met het bekijken van de prints en lees voor uit het prentenboek ‘Ik voel een voet’ (natuurlijk wel een beetje met aangepast tempo aan groep 8). De juf zegt later hier over: ‘Natuurlijk, ze willen ook nog wel eens kleuterliedjes zingen en dat doen we gewoon, want nu kan het nog en volgend jaar niet meer!’

De klas maakte 22 unieke SchildMuisOctoVogelBokken. Het was volop genieten.

Nog een paar foto’s van de andere school, waar geen zwart papier op dit formaat beschikbaar was. Toch een heel ander beeld hierdoor.

Ik stuurde een tweet naar de illustrator en de schrijver met wat voor moois er ontstond naar aanleiding van hun boek. Er kwam heel snel een reactie:

In de nieuwe groep gaan we een tijdje met het thema ‘Handen’ aan de slag. Om meer onderzoek en experiment los te maken werken we in tweetallen aan verschillende opdrachten. Leerlingen mochten een opdracht weigeren en ruilen voor een andere.

Ze werken enkele ideeën uit door te schetsen. Opdrachten variëren van natekenen, deels veranderen tot ontwerpen en conceptueel denken. Alle ideeën komen in hun schetsboek, daaruit kiezen ze één idee dat de volgende keer verder zal worden uitgewerkt. Bij hun keuze noteren ze welke materialen ze willen gaan gebruiken. Ik neem alle boekjes mee naar huis en bekijk de schetsen. Voor de uitwerking geef ik ze tips en tops mee op een ‘geeltje’, dat ik in hun boekje plak.

We sloten de les af met een grappige werkvorm: ‘Leen mij je hand’.

In groep 6/7 las ik een gedichtje voor van Koos Meinderts: ‘Verdriet is drie sokken’ uit de gelijknamige bundel. Het is tenslotte poëzieweek.

Een les over waslijnen en perspectief, nog een erg moeilijk onderwerp voor deze leeftijd. Daarbij introduceerde ik een nieuw materiaal: pastelkrijt. En dat bleek allemaal net een beetje te veel van het goede. Ik had er beter aan gedaan om ze eerst eens een hele les te laten experimenteren met dit krijt.

De leerlingen hebben wel wat opgestoken in de tussentijd. We spraken over lage en hoge horizonnen, over veel land en weinig lucht of omgekeerd, over standpunten van kikkers en vogels, over was die wappert en beweegt, over een horizon die je niet kunt zien want soms verstopt achter huizen, over details dichtbij en vage vormen ver weg. Goh, wat een ingewikkelde materie is het toch, en dat allemaal in één les willen proppen…

Het is mijn valkuil, teveel willen. Enthousiasme is het positieve woord er voor.

Deze fantastische neushoorn van Albrecht Dürer (gemaakt in 1515) is de inspiratie voor een les met Oost-Indische inkt. Sommige leerlingen hebben voor het eerst een inktpen vast, ondersteboven.

De leerlingen krijgen ook een identiteitskaart van de kunstenaar. Daarop staan personalia, enkele feiten, zijn oeuvre en een anekdote over het werk of over het leven van de kunstenaar. Dit gaat in het schetsboek, dat op deze manier ook een informatief naslagwerk wordt. Ik wil hiermee een serieuze link leggen naar andere vakken als geschiedenis of biologie en in het bijzonder naar de kunstgeschiedenis.

Andere kunstenaars die werden geïnspireerd door de neushoorn van Dürer:

Niki de St. Phalle

Salvador Dali

Februari Carnaval is weer voorbij en vandaag is het echt zo’n geweldige dag om buiten te tekenen. Maar omdat het om half negen ’s morgens rond de -2 graden was, bleven we nog even binnen en keken naar takken.

Met verbazingwekkende resultaten, waarvan de kinderen pas later zullen beseffen hoe mooi ze eigenlijk zijn, hun tekeningen. Goed dat we ze bewaren in een schetsboek!

Een lang gesprek hielden we vandaag met de andere groep 8. Ieder werkstuk kwam onder de aandacht, plannen werden besproken en leerlingen gaven elkaar feedback. Met die tips konden veel kinderen verder. Enkele leerlingen, de grootste tipgevers vandaag, hebben zich van een nieuwe kant laten zien, heel betrokken en vol visie en vindingrijkheid. Daar heeft de hele groep profijt van!

’s Middags was het dan eindelijk warm genoeg en de groep 6/7 kon heerlijk in het park bomen natekenen. Dit is behoorlijk moeilijk, maar we zijn op weg naar een werkstuk van een boomhut en dan is een boom kunnen tekenen toch wel handig. En wat kregen de leerlingen een complimenten van voorbijgangers. Ze waren stuk voor stuk onder de indruk en je zag gewoon, dat ze zelf ook wel eens dat potlood wilden vasthouden. Nooit te oud voor een schetsboek, gewoon doen mensen!

Bij deze les putten we ook inspiratie uit het boek ‘De Waanzinnige Boomhut van 13 (of meer) verdiepingen.Andere boeken met dit onderwerp: het prentenboek ‘De Boomhut’ van vader en dochter Tolman of de boeken van Tobie Lolness (1,5 mm groot en woonachtig in een reuzeneik).

Mixed media tekeningen van takken (fineliner, 4B potlood, pastelkrijt, aquarelpotlood en water). Foto’s van de andere groep 8:

De zon scheen, dus we kregen goede schaduwen. Fantastisch gezicht, om te zien hoe een werkstuk vordert. Mooie fases en de kinderen doen het vrijwel zelfstandig, hier en daar een tip.

Vooruit, nog een laatste paar takken! Eigenlijk wil ik ze allemaal plaatsen.

We deden vandaag een tekenspel en we konden niet meer stoppen! Laat het buiten dus maar hagelen, wij vermaken ons binnen opperbest.

Onze inspiratie: enkele BB’s (Beroemde Bomen)

En zo ziet het er in de schetsboekjes uit:

Herken je de Magritte? Knap, na alleen het horen van een beeldbeschouwing van een klasgenootje!

Bezig met de sierlijke krullen van de levensboom van Gustav Klimt.

Hieronder nog enkele interpretaties van de ‘Modderplas’ van Esscher:

Schetsen is ook vooral verschillende ideeën neerzetten, verder denken dan je eerste ingeving, je verdiepen in de mogelijkheden en veel uitproberen.

Voor de inspiratie had ik een potje gevuld met vragen die aan het denken zetten. Dat werkt hartstikke goed, leerlingen vinden het grappig een briefje te trekken en te lezen. Geen bruikbare hint? Dan kies je een ander briefje. Voor ieder wat wils!

In sommige groepen doen we een tussenstap: schilderen met een kartonnetje in plaats van een kwast.

De ervaring is voor een aantal kinderen geweldig, helemaal out of the box. Verwonderd en aandachtig waren ze, meer gericht op het proces dan de uiteindelijke boom.

Deze groep 8 krijgt alle materialen aangeboden die ze maar willen. Een enkeling gaat vol in het experiment, anderen verkennen voorzichtig via potlood, kleurpotlood en stift. Machtig mooi, die verschillen in karakters. Prachtige ontdekkingsreis van de leerlingen.

Maart Niet alle groepen lopen synchroon en ik wijk ook wel af qua activiteiten, omdat ik zoveel mogelijk wil uitproberen. In de andere groep 8 laat ik leerlingen eerst vier boomhut ontwerpen maken.

Op mijn gemak thuis de schetsboekjes doorgekeken. Een keer rustig de tijd nemen om alle ideeën goed in je op te nemen, wat is dat een fun!

Ik heb nu leerlingen gekoppeld (zie onderstaande foto’s) via hun schetsen. De volgende les laten de duo’s elkaar hun ontwerpen zien. Ze bespreken hun werk aan de hand van vragen. Alles wat ze van elkaar opsteken, noteren ze in hun schetsboekje.

Er ontstonden dus leuke duo’s en ze bleven dit uurtje naast elkaar werken. Dat bleken de leerlingen wel tof te vinden en hier en daar was het zelfs een geweldige match. Aanrader! Er werden heel wat tips en tops uitgewisseld. Het resultaat laat even op zich wachten, de volgende les valt uit i.v.m. een studiedag.

De volgende foto’s zijn van andere 8e-jaars. Op deze school lukt het om alle materialen uit de kast te rukken en ieder vindt zijn weg en er wordt hard gewerkt. Hoewel… Mijn blik viel op een tamelijk leeg vel. Nadere uitleg van de leerling: ‘Ik schiet niet op want ik ben steeds aan het gummen’.

Hier hebben twee meiden bedacht hun boomhutten aan elkaar te koppelen.

Vandaag sloten we het werken aan de boomhut af. Een leerling vroeg: ‘Gaan we ze nog bespreken?’ Dat gaan we zeker, daarmee starten we de volgende les.

In de derde groep 8 werd het wat al te gezellig de vorige les. Ik kan er maar slecht tegen als kinderen de tekenles beschouwen als een babbel uurtje. De oplossing werkte wonderwel! Koop fantastische goede zwarte stiften en zeg dat ze niet mogen lopen.

Een aantal leerlingen durft niet meteen met stift te werken. Ze gaan met potlood aan de slag. Gelukkig stelde meester een tijdslimiet, na 10 minuten alle potloden weg. Een goed compromis dat ik opsla op mijn harde schijf.

Het prachtige aan deze stiften is, dat ze op wateroplosbaar zijn. Het is even zoeken naar het juiste papier. Niet te dun of te glad en niet te zuigend. Heb je dat gevonden dan kunnen leerlingen met een kwastje en water grijs schakeringen aanbrengen. Er ontstaan al geweldige monochroom kunstwerken.

En de meester wil de stiften overkopen. Dat vind ik een goede deal!

De tekeningen en schilderijen hangen in de gang, zodat iedereen ze kan bewonderen. We bekijken ze en in hun schetsboek beantwoorden leerlingen enkele vragen over het proces, het eigen werkstuk en het werk van anderen. De antwoorden bespreken ze in tweetallen. Het loopt allemaal soepel, iedereen komt aan het woord en iedereen luistert naar de ander.

Nog een reflectiemoment maar in een andere groep. Hier denken leerlingen na over hun vier schetsen. Dat levert een mooi kijkje in het hoofd van de kunstenaars.

April Op naar het volgende onderwerp! Twee groepen acht werken nu met hetzelfde thema: de Stad. In ‘Pr8chterdam’ groeit de projectwand en met Techniek bouwen ze aan een echte stad (waar het licht aan kan ’s avonds!).

Ik vroeg de leerkrachten hoe ik zou kunnen aansluiten bij hun activiteiten. Ik stuurde hen eenzelfde document met allerlei inspiratie of aanknopingspunten. Ze kozen beiden een andere invalshoek. In ‘Pr8chterdam’ gaan we aan de slag met de Stad van de Toekomst. De andere groep 8 duikt in een stop-motion traject.

Een tussendoor les! Geïnspireerd door de Eendagsvliegjes van Mark en Marie Louise Sekrève (zie www.bulkjes.nl). Leerlingen tekenen in tweetallen aan een ééndagsvliegje dat een avontuur beleefd. Dus eerst even een plan bedenken (of niet) en dan samen, tegelijkertijd tekenen! Daar komen aardig wat samenwerkings-skills bij kijken.

Met groep 6/7 kunnen we opeens gebruik maken van het handvaardigheidlokaal. Dat is fijn en de leerlingen staan ook te juichen!! Ik weet het nog van vroeger, hoe magisch het is om in zo’n lokaal te werken. De sfeer is totaal anders dan in je eigen klaslokaal. Het mag er vies worden, er liggen materialen te lonken en je weet: hier ga ik IETS MAKEN…

De betrokkenheid is dan ook groot en de opdracht eenduidig: probeer zoveel mogelijk tinten te maken van één kleur met alle materialen die je op tafel ziet. De jongens storten zich op de verf.

We bekeken alle boomhutten. Welke viel op en waardoor? We hingen geeltjes met beeldaspecten aan de tekeningen en schilderijen. In het schetsboekje schreven ze een korte reflectie.

We doen mee aan Luister!Oren van Lucien Ravensberg. Het project is nog in de pilot fase maar al na één les denk ik: het past goed bij het SCHETS DENKEN. Meester Joost heeft het project ’s morgens in de klas geïntroduceerd.

Diezelfde middag heb ik het eerste geluidsfragment nogmaals laten horen, dit keer met een luister- en tekenopdracht: ‘Hoeveel verschillende vogels hoor je en hoe zien ze er uit volgens jou?’ Na een derde keer luisteren: ‘Teken ook het geluid dat de vogels maken’. In het nagesprek kwamen verschillende oplossingen van de kinderen aan bod: muzieknoten, letters en zelfs geluidsgolven.

Vervolgens hebben we illustraties van vogels bekeken en deze nagetekend.

In de groep 8 van meester Michiel verschijnen de mooiste stadsgezichten. Eerst deden we een technische oefening: een kleurenladder om het kleuren mengen onder de knie te krijgen. Dit lijkt makkelijker dan het is. Hier een tussentijdse reflectie van een leerling op het werk: ‘Deze twee vakjes zitten te dicht op elkaar’.

Aan de gedetailleerde tekeningen kun je zien dat mijn technische instructie niet al te best was. Het is gewoon zonde om er over heen te schilderen. Gelukkig hebben we de foto nog!